Een eigen gezicht, zo simpel als wat en iedereen heeft er een …
Iedereen heeft een eigen gezicht en dankzij de kenmerken daarvan weten we wie Pietje, Jantje, Marietje of Iris is. Toch slaat de twijfel toe als ik in het gezelschap van Japanners of Chinezen verkeer. Er zijn zelfs mensen die er zelfs niet in slagen die twee nationaliteiten uit elkaar te houden. Mensen die lijden aan de ziekte prosopagnosie herkennen het gezicht van hun partner of ouders niet en als ze voor de spiegel staan denken ze ‘wie is die figuur’.
Soms passeer ik iemand op straat en denk haar of hem te herkennen, van vroeger of misschien wel van de TV. Een andere keer kijk ik in de ogen van een mooie vrouw. Het moment is te kort om te ontdekken wat er achter de ogen schuil gaat. Ogen als de spiegel van de ziel. Uit onderzoek blijkt dat het voor veel mensen eng is om iemand in de ogen te kijken. Recht in de ogen wel te verstaan, niet met geloken blik. Wanneer gaan de ‘luiken’ van mensen open.
Hele volksstammen en niet alleen uitheemse vinden het eng om op de foto te gaan. Alsof de fotograaf in staat is iets van de ander af te pakken. Of zou gewoon de ijdelheid bepalend zijn voor een weigerachtige houding, bang om door de mand te vallen. Of is het de schaamte, de gêne voor de ander. Als ik in de spiegel kijk, vind ik me niet aantrekkelijk of knap. Vroeger zag ik er een stuk beter uit, denk ik nu. Zijn mensen bang om hun schoonheid te verliezen. Wat is de schoonheid van een gezicht. Zijn mensen misschien bang voor de fotograaf; wie weet waar de foto allemaal terecht komt, met de ‘social media‘ is tegenwoordig alles mogelijk. Niets is eigener, individueler of persoonlijker dan het gezicht. Aan de arm, been of billen herken je niet zo snel iemand of je moet er wel heel close mee zijn. Maar een gezicht herken je uit duizenden.
We kijken naar elkaar, face to face, en hebben contact. In een gesprek ontmoeten we elkaar, we kijken elkaar aan en we zien wie wat zegt. Als je een wat vervelende mededeling hebt, zorg je dat je iemand rechtstreeks spreekt, niet via de telefoon. De mimiek kan de bedoeling van de woorden ondersteunen en als het nodig is misschien ook wel enigszins verzachten. Woorden kunnen ook met kracht bijgezet worden, de kwaadheid druipt van het gezicht.
Het gezicht bevat belangrijke zintuigen. Met je gezicht communiceer je. Daar moet je zuinig op zijn. Als je geen gezicht meer heb, ben je er niet meer. Het is de zichtbare werkelijkheid van iemands persoonlijkheid. De uitdrukking op je gezicht geeft een stemming weer of laat zien wat je van iets of iemand vindt.
Als je gezichtsverlies lijdt is dat aan je gelaat af te lezen net zo goed als ik zie als iemand zich euforisch of onoverwinnelijk waant.
Gezichten schrijven historie en we kennen mensen uit de verre oudheid. De Mona Lisa, Napoleon of Luns hebben bestaansrecht, ook nu, door de beeltenis van het gezicht. Mensen blijven in herinnering dankzij de afbeelding, het portret. Onze naasten, die we verloren hebben, blijven ons bij door de foto’s die van hen gemaakt zijn.
In de loop van de tijd veranderen gezichten. Het gezicht is modieus. Het gezicht is een document. Portretfoto’s van vroeger laten de bourgeoisie zien naast de loontrekkers of de boeren. Zo geven portretten een beeld van sociaal maatschappelijke verschijnselen of bewegingen. De nozems en de rockers van de jaren zestig hebben plaats gemaakt voor gothics, hiphoppers of rappers in het begin van de 21e eeuw. Het portret is een uiting of afspiegeling van een zeker universeel gedrag, uiterlijk vertoon, uitgaanspatroon of muziekvoorkeuren en stijlen. Met portretfoto’s blijft het kennelijk niet bij de individualiteit maar zij verbeelden ook het sociale leven in een bepaald tijdsgewricht.
De verwarring over het eigen gezicht neemt toe als de fotografie er in slaagt om verschillende functies of betekenissen aan het gezicht te geven. Het is duidelijk dat het karakterportret het meest beantwoordt aan de identiteit van de geportretteerde. Het cultuurportret laat de typering van een groep zien of vertegenwoordigt een tijdsbeeld terwijl het geconstrueerde of geënsceneerde portret tracht een beeld te geven vanuit de idee van de fotograaf. Veel portretten, niet in de laatste plaats binnen de vrijetijdsfotografie, worden gemaakt om te esthetiseren, de schoonheid in beeld te brengen.
De portretten in dit boek zijn ontstaan bij de gratie van de mensen die geportretteerd zijn. Ze hebben hun eigen gezicht wel of niet in de plooi gezet. Met hun gezicht geven ze betekenis aan iets eigens, aan iets wat van henzelf is. Je ziet iets van een kenmerk of karaktertrek, iets van hier en nu of bij een meer documentair gericht portret de plek waar we leven en de tijd waarin we leven. Foto’s van mensen van pakweg 30 jaar geleden laten een ander tijdsbeeld zien.
De portretten hebben hun bestaansrecht ook bij gratie van het moment. Op mijn vraag ‘mag ik een foto maken’ tonen ze zich in een fractie van een tel. Ik knip een enkele keer, soms als het nodig is vraag ik hen niet te lachen en fotografeer ik hen nog een keer. De kracht van het portret is de kracht van de persoon; het eigen gezicht als een spiegel van een persoonlijkheid. Als fotograaf kies ik het moment. Later wik en weeg ik bij het selecteren van de portretten. Ik beschouw het als een soort van cadeautjes. Cadeautjes van mensen die mijn foto’s, mijn fotografie een gezicht geven. Daarmee zeggen de foto’s ook iets over mij, hoe ik kijk naar de mensen om me heen.
